Kompleks Elektry

Analogicznie do kompleksu Edypa u chłopców opisano przebieg tej fazy rozwoju psychoseksualnego w życiu dziewczynek. Jego analiza dostarcza wskazówek dotyczących kształtowania tożsamości płciowej, rozwoju moralności oraz zdolności do tworzenia relacji interpersonalnych. Reakcja opiekunów na zachowania dziecka decyduje o prawidłowym  przebiegu i rozwiązaniu konfliktu.

Termin wprowadził Gustav Jung, nazywając w ten sposób zjawisko występujące u dziewczynek pomiędzy trzecim a szóstym rokiem życia, bardzo podobne do kompleksu Edypa właściwego dla płci męskiej.

Geneza Kompleksu Elektry

Nazwa została zaczerpnięta z mitu o dziewczynie, która żywiła seksualne uczucia wobec swojego ojca. Zygmunt Freud opisał ten fenomen jako część fazy fallicznej rozwoju dziecka. Na tym etapie dziewczynki rozwijają silne przywiązanie do ojca oraz zazdrość i wrogość wobec matki, którą postrzegają jako rywalkę i przeszkodę w realizacji pragnień. Wówczas możemy obserwować u dziewczynek fantazje o byciu żoną taty, dążenie do fizycznego rozdzielania rodziców, zwłaszcza okazujących sobie czułość, postawę buntu i złości do matki.

Przebieg Kompleksu Elektry

W fazie fallicznej dziewczynka staje się bardziej świadoma różnic płciowych i zaczyna rozwijać silne emocjonalne przywiązanie do ojca. To on staje się centralną postacią w jej życiu. Córka zaczyna pragnąć jego wyjątkowej uwagi i miłości.

Równolegle pojawiają się wrogie uczucia wobec matki. Dziewczynka zazdrości jej pozycji obok ojca, przeżywa jako konkurentkę w walce o uczucia tego samego mężczyzny i stara się wyeliminować. W tym momencie dziecko musi poradzić sobie z frustracją głębokich pragnień i narastającym niepokojem.

Podobnie jak w przypadku chłopców i ich lęku kastracyjnego, dziewczynki doświadczają silnych obaw o utratę miłości matki. Ich uczucia mają charakter ambiwalentny – z jednej strony kochają matkę i chcą ją naśladować (pragną stać się takie jak ona), z drugiej przezywają relację w kategoriach „albo ja, albo ona”.  Dziewczynka zaczyna przejawia napięcie i niepokój głównie poprzez sprzeciw i przekraczanie granic.

Pozytywne zakończenie tej fazy to utożsamienie z matką jako kobietą oraz zinternalizowanie norm i wartości manifestowanych w jej zachowaniach. Po zakończeniu fazy fallicznej dziewczynka rozpoczyna okres latencji, kiedy to impulsy seksualne podlegają mniejszej ekspresji. Zinternalizowane zasady społeczne stają się kluczowe w kształtowaniu jej tożsamości i przyszłych relacji interpersonalnych.

Prawidłowa reakcja rodziców

W fazie edypalnej dziewczynka powinna dostać akceptację i zrozumienie mamy i taty. Dorosły nie może przyjąć roli, w której widzi go dziecko. Ojciec nie daje się uwieść, a matka nie walczy z córką. Komunikat od obojga jest spójny: tata nigdy nie będzie dla ciebie seksualnie dostępny, a jak dorośniesz, zwiążesz się z odpowiednim mężczyzną, którego pokochasz i on ciebie.

Jeśli kobieta czuje się zagrożona zachowaniem córki, może doprowadzić do dramatycznego w skutkach zakończenia tej fazy – poniżenia dziewczynki w roli płciowej, ukarania za przejawy dziecięcej seksualności, a w konsekwencji odrzucenia przez nią kobiecości z powodu braku szans na identyfikację z matką.

Równie okaleczające dla dziewczynki będzie doświadczenie seksualizacji, gdy ojciec nawiąże z nią intymny kontakt, czyli dokona nadużycia.

               Sens kompleksu Elektry

Etap uwielbienia ojca i ambiwalencji do matki odgrywa fundamentalną rolę w rozwoju psychoseksualnym dziewczynek. Identyfikacja z matką pomaga im postrzegać i rozumieć siebie w kontekście różnic płciowych. Dziecko przyswaja wartości związane z kobiecością, wzorując się na matce. Prawidłowy przebieg fazy fallicznej kształtuje tożsamość płciową dziecka.

Naśladowanie matki wiąże się z przyjęciem prezentowanych przez nią zasad moralnych. Jest to ważny moment dla powstania systemu wewnętrznych norm stanowiących tę część psychiki, którą określamy jako superego (moralność, sumienie).

Przejście tego etapu wpływa również na sposób, w jaki dziewczynka będzie nawiązywać relacje z innymi ludźmi. Pozytywne zakończenie konfliktu pozwala na rozwinięcie zdolności do tworzenia zdrowych, satysfakcjonujących związków zarówno w dzieciństwie, jak i w dorosłym życiu.