Psychiatra, psycholog, psychoterapeuta…

Coraz większa świadomość a także pogarszająca się kondycja psychiczna ludzi sprawia, że częściej korzystają z leczenia w zakresie zdrowia psychicznego. Kierują się do różnych specjalistów, czasem błędnie trafiając ze względu na brak rozeznania, co jest w czyich kompetencjach. Niestety zgłaszają się też do osób, które oszukują w sprawie swoich kwalifikacji.

Ponieważ wizyty u psychiatry przez długi czas stanowiły temat tabu i niechętnie z nich korzystano, nie było też zwyczaju szukania pomocy u psychologów, a zawód psychoterapeuty pojawił się stosunkowo niedawno, wiele osób ma kłopot w rozróżnieniu tych specjalistów.

Czy psycholog to lekarz?…  

Psycholog jest absolwentem pięcioletnich studiów magisterskich z psychologii, która nie jest kierunkiem medycznym. Natomiast psychiatra posiada dyplom lekarza i zdał państwowy egzamin z psychiatrii lub jest w trakcie specjalizacji z tej dziedziny.

Psychoterapeuta to osoba, która ukończyła czteroletnie studia podyplomowe z psychoterapii lub jest na co najmniej trzecim roku takiego szkolenia, albo – zgodnie z nową ustawą – odbyła specjalizację w dziedzinie psychoterapii, którą może rozpocząć każda osoba z wykształceniem wyższym. Nie każdy psychoterapeuta jest więc psychologiem i nie każdy psycholog ma kompetencje, by prowadzić procesy terapeutyczne.

Specjalista terapii uzależnień odbył szkolenie w tym zakresie akredytowane przez Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Od 2024r.istnieje też możliwość ukończenia specjalizacji z psychoterapii uzależnień. Również ta grupa profesjonalistów składa się z osób posiadających wykształcenie nie tylko medyczne lub psychologiczne.

Czym zajmują się specjaliści?

Każdy z wymienionych fachowców ma inne uprawnienia i kompetencje. W zakresie usług psychologa mieści się interwencja kryzysowa, wsparcie, psychoedukacja, poradnictwo, opiniowanie, a także diagnostyka, np. osobowości czy ilorazu inteligencji. Tylko psycholodzy mogą posługiwać się profesjonalnymi testami. O pomocy psychologicznej pisaliśmy tutaj.   

Natomiast psychoterapeuta prowadzi leczenie metodą psychoterapii zgodnie z wybranym nurtem. To inna pomoc niż psychologiczna. Jej celem jest modyfikacja zachowań w kierunku bardziej korzystnych, co zachodzi na skutek zmian w głębokich strukturach psychicznych. Sesje terapeutyczne odbywają się regularnie w określonych z góry terminach. Więcej o psychoterapii pisaliśmy tutaj.

Psychiatra diagnozuje chorobę na podstawie rozmowy z pacjentem, czasem przy wykorzystaniu wyników testów przeprowadzonych przez psychologa. Może zlecić badania z krwi lub inne sprawdzające funkcjonowanie organizmu. Tylko psychiatra ma prawo wystawić receptę i „zwolnienie lekarskie”, czyli zaświadczenie o czasowej niezdolności do pracy. Najmłodszych pacjentów leczą psychiatrzy, którzy ukończyli specjalizację z psychiatrii dzieci i młodzieży.

Specjalista terapii uzależnień leczy osoby uzależnione od substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki, leki) i zachowań (m.in. hazard, seks, zakupy). Prowadzi również konsultacje diagnostyczne i pracuje z osobami zagrożonymi uzależnieniem. Sesje mają charakter indywidualny lub grupowy. Należy pamiętać, że spotkania służące wsparciu nie są terapią uzależnienia, w tym popularne spotkania AA!

Gdzie szukać pomocy?

Do każdego ze specjalistów można dostać się w ramach NFZ-tu oraz prywatnie. Od wielu lat w obszarze zdrowia psychicznego państwowy system nie nadąża za rosnącymi potrzebami, co przekłada się na długie kolejki. Szybciej można uzyskać pomoc prywatnie, choć i w tym wypadku czas oczekiwania na wizytę u psychiatry lub rozpoczęcie psychoterapii może być kilkutygodniowy.

Pomoc psychologa, psychoterapeuty i psychiatry oferują poradnie zdrowia psychicznego, poradnie psychologiczne, psychoterapeutyczne itp., często nazywane inaczej, np. centrum lub ośrodek. Niepubliczne placówki poza tym, że świadczą usługi komercyjnie, mogą mieć podpisaną umowę z NFZ-tem i wówczas dla pacjentów wizyty są bezpłatne. Funkcjonują też państwowe poradnie przyszpitalne. Aby dostać się na wizytę, nie trzeba mieć skierowania od lekarza.

Terapeuci uzależnień pracują w poradniach dedykowanych pacjentom z takim problemem, są także w zespołach wielu ośrodków oferujących ogólną pomoc psychologiczną i psychoterapeutyczną. Poradnie leczenia uzależnień przyjmują też osoby współuzależnione i DDA, czyli dorosłe dzieci alkoholików. Poza psychoterapią mają w ofercie grupy wsparcia, psychoedukację, warsztaty doskonalące umiejętności, np. interpersonalne lub wychowawcze.

Jakie kwalifikacje mają psychoterapeuci?

Ponieważ polski rynek usług psychoterapeutycznych jest zbyt słabo uregulowany prawnie, działa na nim mnóstwo osób oszukujących w sprawie swoich kwalifikacji. Właśnie powstaje ustawa mająca to zmienić. W tym momencie jednak sami pacjenci muszą zadbać, aby nie trafić do osoby, która nigdy nie uczyła się prowadzenia psychoterapii i nikt nie zweryfikował ani jej umiejętności, ani predyspozycji psychicznych (w ramach każdej ze szkół przyszli terapeuci mają obowiązek ukończenia własnej psychoterapii). Nawet jeśli trudno w tym wybrakowanym systemie zarzucić takiemu pseudo specjaliście, że działa bezprawnie, to na pewno można z góry założyć, że będzie wyrządzał krzywdę swojemu klientowi choćby tym, że pozbawia go możliwości prawdziwego leczenia i zabiera cenny czas.

Jedną ze spraw do ustalenia jest, czy psychoterapeuta posiada certyfikat nadany przez jedno z uprawnionych do tego ogólnopolskich towarzystw, a w przypadku leczenia uzależnień – Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom.

Niektórzy uprawnieni do prowadzenia psychoterapii są w trakcie procesu certyfikacji, co oznacza, że ukończyli czteroletnie szkolenie, ale jeszcze nie zdali egzaminu przed państwową komisją. Dopuszczone do prowadzenia psychoterapii są też osoby będące na co najmniej trzecim roku takiej szkoły.

Natomiast terapeuci uzależnień uzyskują możliwość pracy z pacjentami od momentu rozpoczęcia całościowego kursu, jeśli otrzymają odpowiedni dokument. Gdy ukończą szkolenie, mogą rozpocząć proces certyfikacji, choć nie robią tego wszyscy, tracąc uprawnienia do pracy w ramach NFZ-tu.

W związku ze zmianami w systemie szkolenia od stycznia 2024r. równorzędne do certyfikatów jest ukończenie specjalizacji w dziedzinie psychoterapii lub psychoterapii uzależnień.

Jak nie dać się oszukać?

Tylko w tych trzech wymienionych wyżej grupach powinniśmy szukać dla siebie psychoterapeuty (osoby na trzecim lub czwartym roku szkoły; z dyplomem ukończenia szkolenia; mające państwowy certyfikat). Należy zatem sprawdzić, czy specjalista przeszedł certyfikację, a jeśli nie, to czy podaje nazwę i miejsce pełnego, akredytowanego szkolenia z psychoterapii lub z leczenia uzależnień, które zakończył dyplomem lub jest w trakcie nauki. Wielu specjalistów na swoich stronach internetowych umieszcza skany dokumentów potwierdzających ich kwalifikacje.

Wybór osoby będącej członkiem któregoś ogólnopolskiego towarzystwa związanego z psychoterapią jest bardzo korzystny, ponieważ w razie wątpliwości możemy zwrócić się do tej instytucji.

Dobrze jest sprawdzić, w jakim nurcie specjalista pracuje, a brak takiej informacji powinien nas zaniepokoić. Z metodą psychoterapeutyczną warto zapoznać się również dlatego, że od niej zależy przebieg sesji, to, co pacjent wnosi do procesu, jak wygląda relacja terapeutyczna, czy będzie wykonywała jakieś zadania itp. O nurtach w psychoterapii pisaliśmy tutaj.

Komentarze pacjentów

Zwykle decydując się na usługę, sprawdzamy opinie o tym, kto ją wykonuje. Nie inaczej jest przy wyborze lekarza, psychologa czy psychoterapeuty. Jednak tutaj rekomendacje innych osób mogą zupełnie nie pokrywać się z rzeczywistą jakością i kompetencjami, a tym bardziej są słabym prognostykiem tego, czy zostaną spełnione nasze oczekiwania.         

Po pierwsze w tej dziedzinie trudno zastosować obiektywne miary. Po drugie efekty współpracy są wypadkową działań specjalisty i pacjenta oraz jego psychopatologii, która sprawia, że w określony sposób reaguje na proces terapii i osobę, która mu pomaga. Po trzecie kryteria takiej oceny zupełnie wymykają się spod kontroli, bo nie wiemy, czy pacjent wartościuje przez pryzmat swojego samopoczucia podczas sesji, czy osiąganych celów, a może reaguje na rodzaj otrzymywanych komunikatów (np. jest niezadowolony z interwencji konfrontujących). Zdarza się, że podstawą wyrażania opinii są zaspokojone lub nie oczekiwania co do relacji, a te mogą być zupełnie nieadekwatne. Kolejna sprawa dotyczy rozróżnienia pomiędzy faktami a interpretacjami pacjenta – nie mamy żadnej możliwości, aby je weryfikować.

Właściwie to, czym jest psychoterapia, jakie ma zadania, eliminuje możliwość wystawienia rzetelnej oceny, bo wszystko tu bazuje na osobistej perspektywie i silnych emocjach. Jeśli zatem nie sposób uzyskać obiektywnej informacji o jakości pracy psychoterapeuty , a czyjeś osobiste wrażenia są zupełnie niemiarodajne, musimy przyjąć, że wszelkie opinie  mogą być bardzo mylące i nie warto się nimi kierować.