WPŁYW OGRANICZONEGO KONTAKTU DZIECI Z JEDNYM Z RODZICÓW NA ROZWÓJ DZIECI.

Utrzymywanie kontaktów rodziców z małoletnimi dziećmi jest z jednej strony prawem, a z drugiej strony obowiązkiem rodzica. W określonych okolicznościach kontakty mogą być jednak ograniczone. 

Rodzina zasadniczo wpływa na prawidłowy rozwój dziecka  a przede wszystkim kształtowania się jego osobowości. Dzięki rodzicom dzieci uczą się funkcjonowania w społeczeństwie, oraz  właściwych postaw i nawyków stosunku do otaczającego je świata i obowiązujących w nim norm i wartości Wszystko to znacząco wpływa na dalsze życie dziecka. Istotne jest również właściwe wypełnianie ról rodzicielskich oraz świadomość dokonywanych czynów i związanych z nimi konsekwencji (Żerenik, 2019).

Niezależnie od płci dziecka, dla zachowania prawidłowego rozwoju dziecka w obszarach: poznawczym, emocjonalnym i społecznym potrzebny jest kontakt z obydwoma rodzicami. Dąbrowski wskazuje szereg potrzeb, które powinni być zaspokojone w rodzinie, przez obydwoje rodziców. Są nimi potrzeby: akceptacji, bezpieczeństwa, dobrej perspektywy, stabilizacji, przynależności i miłości, pozytywnego oddźwięku psychicznego, intymności i rozluźnienia, pomocy i oparcia, uznania dla wszystkich konstruktywnych poczynań, ekspresji emocjonalnej i wyłączności (Dąbrowski, 2006). Stąd należy pamiętać, że dziecko powinno mieć zapewnione prawo do kontaktu z obydwoma rodzicami (Porembska, 2020; Cywińska, 2021; Pawlak, 2021).

 Istnieje szereg pozycji w literaturze psychologicznej, która porusza temat negatywnych skutków psychologicznych ograniczania kontaktów dzieci z rodzicem – od problemów emocjonalnych po późniejsze samookaleczenia i podejmowania się prób samobójczych (Czerederecka, 2018; Courage, 2020; Porembska, Odolczyk, 2022). Izolowanie dziecka od jednego z rodziców może ponadto prowadzić do zaburzeń osobowościowych, społecznych i rozwojowych dziecka (Kwaśniewska, 2022), stąd odpowiednio uregulowane kontakty stanowią ważny aspekt życia dzieci w sytuacji rozstania rodziców. Zgodnie z aktualną literaturą psychologiczną role matki i ojca są komplementarne (Majorczyk, 2013).

Rodzice odgrywają bardzo dużą rolę w życiu dziecka. Ich zadaniem jest zapewnienie mu opieki i wsparcia we wszystkich sferach rozwoju. Istota obecności obojga rodziców w procesie wychowania potomstwa jest nie do przecenienia.

W sytuacji, gdy małoletni posiadają więź emocjonalną i behawioralną z rodzicem i nie ma prawnych przesłanek do ograniczania kontaktów, ograniczanie relacji z nim wpływa negatywnie na dziecko. Dzieci często odczuwają konflikt pomiędzy rodzicami i mogą mieć poczucie winy, że są przyczyną rozpadu rodziny.  Alienacja rodzicielska to zespół świadomych, bądź nieświadomych zachowań głównego opiekuna, prowadzących do powstawania nieprawidłowości w relacji pomiędzy dzieckiem a rodzicem niesprawującym bezpośredniej opieki. 

Alienacja dziecka od rodzica jest zjawiskiem wysoce szkodliwym społecznie, ponieważ ogranicza warunki rozwoju dzieci i młodzieży (Pomerańska-Bielecka, 2021). Takie działania ukierunkowane na bezpodstawne ograniczanie kontaktów dziecka z rodzicem w psychologii rozumiane jest jako forma przemocy emocjonalnej zarówno wobec małoletniego, jak i rodzica (Pudłocki, 2021; Błażek, Lewandowska-Walter, 2022)

 Istotnym jest również wskazanie, że alienacji rodzicielskiej może dokonać zarówno rodzic-alienator (utrudniający kontakt dziecka z drugim rodzicem), jak i sam sąd rodzinny (Szenkowski, 2021). Ważnym jest również podkreślenie, że silny konflikt między rodzicami przyczynia się również do pogłębiania alienacji rodzicielskiej (Woś, 2022), stąd ważne jest, aby instytucja sądu była świadoma, jak istotnym z punktu widzenia dobra dziecka jest szybkie uregulowanie kontaktów małoletniego ze względu na wysokie ryzyko rozluźnienia oraz zaburzenia więzi uczuciowych (Gardzieł, 2018).

Kryzysy rodzinne wymagające interwencji sądu to nie tylko wydarzenia prawne, ale również, a może przede wszystkim — kryzysy intrapsychiczne i interpersonalne. Dlatego też zdarza się, że sędziowie odwołują się do pomocy nie tylko mediatorów, ale także do ośrodków terapeu­tycznych. Celem powtrzymania alienacji rodzice mogą skorzystać ze specjalistycznej pomocy w formie wsparcia psychologicznego, terapii indywidualnej jak i rodzinnej, w tym wraz z dzieckiem, mającej na celu uregulowanie kwestii wychowawczych i korektę zachowań jednego lub obojga rodziców.

Indywidulanym odziaływaniom terapeutycznym również powinno zostać poddane nieraz samo dziecko. Przepracowanie emocji związanych z rozstaniem,  uzyskanie lepszego rozumienia swojego świata wewnętrznego zwiększa zdolność do dokonania zmiany w zachowaniu, myśleniu, czy postrzeganiu sytuacji przez dziecko. Ważna jest pomoc dziecku w uporaniu się z konfliktem lojalnościowym, złością na rodziców czy smutkiem dziecka, że traci rodziców jako parę. Celem oddziaływań jest zapobieganie ewentualnym zaburzeniom dziecka w przyszłości.

Dr Iwona Pilchowska — Psychometra, Biegły Psycholog i Psychometra Sądowy

Mgr Agnieszka Pach — Psycholog, Psychoterapeuta

Literatura
Błażek, M., Lewandowska-Walter, A. (2022). Alienacja rodzicielska a przemoc emocjonalna–podejście systemowe w diagnozie problemu. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 21(1), 13-38.
Courage, K. (2020). New study finds little misuse of parental alienation arguments in child custody cases. https://natsci.source.colostate.edu/new-study-finds-little-misuse-of-parental-alienation-arguments-in-child-custody-cases/
Cywińska, M. (2021). Dziecko w sytuacji rozwodu rodziców. Roczniki Pedagogiczne, 13(4), 91-103.
Czerederecka, A. (2018). Rodzina w sytuacji okołorozwodowej. Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych.
Dąbrowski Z., Pedagogika opiekuńcza w zarysie, Wydawnictwo Uniwersytet Warmińsko-
-Mazurski, Olsztyn 2006.
Gardziel M., Prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, konkursowa praca Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych w Polsce, edycja 2018
Kwaśniewska, K. (2022). Realizowanie kontaktów z dziećmi w kontekście wykonywania władzy rodzicielskiej.
Majorczyk M., Rola ojca w poglądach i planach życiowych młodych mężczyzn, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa, Poznań 2013.
Pawlak, A. (2021). Prawo dziecka do relacji osobistej z rodzicami w sytuacji ich rozstania. Horyzonty Wychowania, 20(54), 23-32.
Pomarańska-Bielecka, M. (2021). Kryminalizacja zjawiska alienacji rodzicielskiej– aktualnie obowiązujący stan prawny i propozycje zmian. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 20(1), 138–158.
Porembska, M. (2020). Prawo dziecka do kontaktów z obojgiem rodziców a konflikt okołorozwodowy. In Pedagogika i edukacja wobec kryzysu zaufania, wspólnotowości i autonomii (pp. 326-345). Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Porembska, M., Odolczyk, K. (2022). Krzywdzenie emocjonalne dziecka w sytuacji konfliktu okołorozwodowego rodziców. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 21(2), 57-77.
Pudłocki, T. (2021). Alienacja rodzicielska wyrafinowaną formą przemocy. Nasz Przemyśl, (6 (200)).
Szenkowski, D. (2021). Wpływ alienacji rodzicielskiej na kondycję psychiczną dzieci i młodzieży w Polsce w sytuacji rozpadu rodziny. In Forum Polityki Kryminalnej (No. 2, pp. 1-19). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Woś, P. (2022). Przeciwdziałanie alienacji rodzicielskiej w postępowaniu cywilnym–sprawy dotyczące wykonywania kontaktów z dzieckiem. Studia Prawnicze KUL, (1), 289-304.
Żernik, K. (2019). Rola i znaczenie rodziców w życiu dziecka. Nauczyciel i Szkoła, 4(68). https://doi.org/10.14632/NiS.2018.68.13