Uzależnienia związane z wyglądem ciała

W mediach pojawiają się opisy nowych nałogów, które potocznie nazywane są „reksjami” i należą do uzależnień behawioralnych. Każde działanie, które powoduje wzrost poziomu endorfin, czyli tzw. hormonów szczęścia, może być nadużywane w sposób nadający mu destrukcyjny charakter.

W tego rodzaju nałogach samopoczucie zmienia się bez pośrednictwa dostarczanych z zewnątrz środków odurzających. Natomiast mechanizm działania uzależnienia na poziomie neurotransmiterów (przekazują sygnały pomiędzy komórkami nerwowymi) jest taki sam, jak przy stosowaniu używek i dotyczy głównie wydzielania substancji odpowiedzialnych za dobry nastrój, zadowolenie, poczucie siły, spokój, odprężenie.

Tanoreksja

To nadużywanie opalania ciała w solarium lub na słońcu. Osoba cierpiąca na zaburzenie widzi swoją skórę jako niedostatecznie brązową lub nie chce stracić już uzyskanego efektu. Nawet jeśli znacznie przekracza granice estetyczne i bezpieczeństwa dla zdrowia, podtrzymuje swoją aktywność.

• Uzależniające promienie

W przypadku tanoreksji, poza przyjemnością czerpaną z określonego wyglądu skóry, ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój uzależnienia jest oddziaływanie promieni UV, które zwiększają we krwi poziom substancji odpowiedzialnych za dobry nastrój. Zatem nagradzający efekt zachowania powstaje nie tylko w związku z nim samym i obserwowaniem jego skutków, lecz również pochodzi z dobroczynnego wpływu światła na organizm.

• Odstawienie opalania

Każda sytuacja, w której osoba uzależniona nie może się opalać, budzi w niej przerażenie i złość. Jest przekonana, że blednięcie skóry powoduje utratę atrakcyjności, więc za wszelką cenę nie chce do tego dopuścić. Wygląd osoby uzależnionej zwraca uwagę otoczenia nienaturalnym kolorem cery. Ponieważ silna ekspozycja na promienie UV bardzo podnosi poziom „słonecznej endorfiny”, do czego organizm się przyzwyczaja, uzależniony musi intensyfikować działanie, aby nadal czuć się dobrze.

Ortoreksja

Oznacza fiksację na prawidłowym odżywianiu. Stanowi przykład uzależnienia od działania, które jest korzystne, o ile ma charakter umiarkowany. Natomiast w postaci nałogowej prowadzi do licznych szkód.

Zaburzenie polega na obsesyjnej potrzebie jedzenia zdrowo. Obejmuje ograniczanie diety do produktów uznawanych za najbardziej wartościowe oraz czynności służące ochronie przed spożyciem tego, co może zaszkodzić.

• Jak rozpoznać ortoreksję?

Osoba uzależniona w wyborze jedzenia kieruje się wartością odżywczą, pochodzeniem składników, sposobem przygotowania, wykluczając te, które uznaje za niezdrowe. Sprawdza datę produkcji, okres przydatności do spożycia oraz obecność substancji szkodliwych, np. konserwantów. Zachowanie osoby cierpiącej na ortoreksję ma charakter przymusowy.

• Czy można jeść „zbyt zdrowo”?

Problemem nie jest oczywiście to, że ktoś wybiera wartościowe jedzenie, ale stopień zaabsorbowania działaniem i postępujące wycofanie ze wszystkiego, co zagraża realizowaniu idei. Pozostawanie w zgodzie z ustalonymi przez siebie zasadami pozwala uniknąć przykrych emocji, a każde odstępstwo przeżywane jest w lęku, poczuciu winy, często również wstydzie.

• Cel działania

Z czasem ortoreksja prowadzi do takiej selektywności w diecie, że staje się ona zbyt uboga i przez to niebezpieczna dla zdrowia. Choć obraz funkcjonowania osoby cierpiącej na ortoreksję jest zbliżony do objawów anoreksji, są to zupełnie różne zaburzenia. Koncentracja na diecie, ograniczanie pokarmów, rytuały występujące podczas posiłków wynikają z zupełnie innej motywacji, którą w ortoreksji nie jest dążenie do spadku masy ciała. Niemniej bardzo podobnie wyglądają konsekwencje na poziomie fizycznym.

Bigoreksja

Objawia się nadużywaniem ćwiczeń siłowych w celu wzmacniania muskulatury wszystkich lub wybranych partii mięśni. Od kulturystyki różni się tym, że podejmowana aktywność ma charakter przymusowy, a jej ograniczanie powoduje silny dyskomfort psychiczny. Bigoreksja prowadzi do niebezpiecznego dla zdrowia przyrostu mięśni szkieletowych.

• Czynniki ryzyka

Bigoreksją zagrożeni są głównie młodzi mężczyźni pod koniec okresu dojrzewania płciowego, o wątłej budowie, którzy nie akceptują własnego wyglądu. Często ten czynnik wiąże się z kolejnym, bardzo istotnym w powstawaniu bigoreksji, czyli niepowodzeniami w relacjach rówieśniczych. Uzależnieni pracują nad muskulaturą, aby poprawić samoocenę, czuć się lepiej w swoim ciele. Nie są nastawieni na podziw ze strony otoczenia, ale własną satysfakcję.

• Dysfunkcyjna codzienność

Ponieważ najważniejszy jest atletyczny wygląd, osoba uzależniona dąży do niego bez względu na koszty zdrowotne, finansowe, psychiczne, społeczne. Aby uzyskać wymarzoną rzeźbę ciała, stosuje specjalne treningi, używa substancji wspomagających budowę muskulatury i przestrzega określonej diety.

Czas pochłania jej planowanie i wykonywanie ćwiczeń, pozyskiwanie informacji, a także oglądanie ciała w lustrze, mierzenie obwodów mięśni, sprawdzanie postępów w zdobywaniu upragnionej sylwetki, porównywanie siebie z innymi.

• Błędne koło

Satysfakcja nigdy się nie pojawia, ponieważ wymagania są nierealistyczne. Uzależniony niezmiennie widzi siebie jako zbyt chudego. Ciągłe niezadowolenie z rezultatów powoduje eskalację nałogowego zachowania.

Permareksja

Polega na przymusie stosowania diet redukcyjnych. Charakterystyczna jest duża zmienność sposobu odżywiania, wynikająca z poczucia braku efektów ograniczania jedzenia. Uzależniony jest sfrustrowany tym, że nie chudnie, choć to sam fakt bycia na diecie, a nie utrata kilogramów, jest motorem napędzającym działanie.

• Życie z permareksją

Na to zaburzenie składa się szereg zachowań: planowanie posiłków, zaopatrywanie w wybrane produkty, określone przygotowanie, sprawdzanie efektów, poszukiwanie informacji o innych dietach.

Osoba cierpiąca na permareksję jest stale zaabsorbowana myśleniem o sposobach zmniejszania kaloryczności jedzenia. Wielokrotnie powtarza ten sam schemat: wybiera dietę, ściśle ją stosuje, obserwuje rezultaty, odczuwa brak satysfakcji, porzuca dotychczasowe zasady odżywiania i wprowadza nowe. Brak reguł wywołuje u niej niepokój, zatem natychmiast przechodzi od jednej diety do drugiej.

• Ciągła kontrola

Osoby chorujące boją się spożywania posiłków, które przygotowuje ktoś inny, ponieważ wtedy nie mogą czuwać nad sposobem przyrządzenia, składnikami, ilością kalorii. To powoduje, że częścią tego uzależnienia jest unikanie wizyt u znajomych, brania udziału w uroczystościach i wszelkich spotkaniach, które mogą wiązać się z jedzeniem w restauracji.

• Pasmo porażek

Cierpiący na permareksję nigdy nie doświadczają skuteczności diety i zadowolenia ze swojego wyglądu. W związku z tym ich niskie poczucie wartości tylko spada. Również potrzeba kontroli, którą ma zaspokoić panowanie nad jedzeniem, nie jest realizowana. Rozczarowanie dietami, frustracja nieosiąganiem celów i chaotycznie podejmowane zmiany wzmacniają poczucie braku sprawczości.